LİDERLİK KURAMLARI

 

 

Bir Lider Olmak İçin Ne Gerekir?

 

Yirminci yüzyılın başlarında, psikoloji dünyasında liderlik kuramlarına yönelik ilgi artmaya başladı. Bu ilgide, Büyük Buhran ve İkinci Dünya Savaşı'yla birlikte insanlarda iyi bir lider olmanın nelere mal olduğu konusuna olan merak etkiliydi.

İlk kuramlar, bir lideri lider, bir takipçiyi takipçi yapan nitelikler üzerinde dururken, sonraki kuramlarda yetenek ve durumsal faktörler öne çıktı.

Liderlikle ilgili pek çok farklı kuram vardır. Biz bunları sekiz ana başlıkta sınıflandırabiliriz:

 

1. BÜYÜK ADAM KURAMLARI

 

Büyük adam kuramlarının temelinde, liderlik yeteneğinin doğuştan getirilen içkin bir beceri olduğu düşüncesi vardır. Buna göre lider olunmaz lider doğulur.

Büyük Adam Kuramı, tarihçi Thomas Carlyle tarafından çıkarılmıştır. On dokuzuncu yüzyılda bu kuramın en popüler olduğu zamanlarda, bazıları Mahatma Gandhi, Abraham Lincoln, Büyük İskender ve Julius Sezar gibi adamların varlığının bu kuramın geçerliliğini artırdığını savundu (sanki bu doğru adamlar liderlik için yoktan var oluyordu).

 

2. OLASILIK KURAMLARI

 

Olasılık kuramları liderlik yeteneğinin durumsal faktörlere bağlı olduğunu savunur. Bu faktörler liderin sevilen tarzı, takipçilerinin davranışları ve takipçilik yetenekleri gibi faktörler ve daha fazlasını içerir. Olasılık kuramları, evrensel tek tip bir liderlik tarzı olmadığını, belli koşullar altında bir liderlik tarzının diğerlerinden çok daha etkili olacağını savunur. Bu da kendi bölgesinde son derece etkili olan bir liderin bambaşka bir bölgede tümüyle başarısız hale gelebileceği anlamına gelir.

 

3. ÖZELLİK KURAMLARI

 

Özellik kuramları, Büyük Adam Kuramı'nda gördüğümüz gibi, insanların liderliğe uygun özelliklerle doğduğu varsayımına dayanır. Liderlerin ortak kişilik ve davranış özelliklerini belirlemeye ve karşılaştırmaya çalışır. Bu kuramın sıkıntılarından biri, benzer özellikleri paylaşan liderlerin nasıl olup da birbirinden tamamen farklı liderlik tarzları benimsedikleridir. Neredeyse aynı özellikleri taşıyan insanlardan biri büyük bir lider olabilirken bir diğeri takipçi olarak kalabilir; hatta bir başkası başarısız bir lider olabilir.

 

4. DURUMSAL KURAMLAR

 

Durumsal kuramlara göre, liderler alınacak en uygun eylem planını durumsal faktörlere bakarak seçerler. Durumsal kuramlara göre liderler, tek bir tür liderlik tarzı benimsemek yerine, her tür durumsal faktörü göz önüne alarak davranmalıdır. Takipçilerin güç ve imkânları ve liderin motivasyonu, durumsal faktörlerdir. Diğer faktörler arasında, liderin durumu, takipçileri, kendini algılayış biçimi, liderin morali ve ruh hali de vardır ve bunlar liderin ne şekilde davranacağı üzerinde etkilidir.

5. KATILIMCI LİDERLİK KURAMLARI

 

Katılımcı liderlik kuramlarına göre ideal lider, diğerlerinin önerilerini dikkate alan liderdir. Bu liderlik tarzında katılım ve destek teşvik edilir. Bu durum, insanların karar verme sürecinde bağlılık duygularına sahip ve ilgili hissetmelerini sağladığı gibi, adanmışlık duygusu da yaşatabilir. Unutulmaması gereken şey, katılımcı kuramlarda katılımda bulunacak olanlar takipçiler olsa da onlara bu imkânı sağlamanın liderin işi olduğudur.

 

6. DAVRANIŞSAL KURAMLAR

 

Büyük adam ve özellik kuramlarının aksine, davranış kuramlarına göre, ‘lider doğulmaz, lider olunur' ve liderlik zihinsel özelliklerle ortaya çıkan bir şey değildir. Davranışsal kuramlara göre liderlik gözlemle, incelemeyle ve öğretilmekle öğrenilen bir şeydir. Liderlik, öğrenilebilir bir davranıştır.

 

7. DÖNÜŞTÜRÜCÜ LİDERLİK KURAMLARI

 

İlişki kuramları da denilen dönüştürücü liderlik kuramları, bir liderle takipçileri arasındaki ilişkiye önem verir. Dönüştürücü liderlik kuramlarına göre bir lider, takipçilerini planlarıyla ilgili bilgilendirir, onları konunun içine çekerek ve motive ederek, hizmetlerinin anlam ve faydalarını anlamalarını sağlar. Dönüştürücü liderlikte hedef sadece gruptan en yüksek verimi almak değildir; aynı zamanda her bireyin kendi en üst potansiyeline ulaşıp ulaşmadığı da önemlidir. Sonuç olarak bu kurama uygun liderlik tarzı, yüksek ahlaki ve etik standartları da taşımalıdır.

 

8. İŞE YÖNELİK LİDERLİK KURAMLARI

 

Aynı zamanda idarecilik kuramları da denilen işe yönelik kuramlarda, idarecinin rolü, grubun ve organizasyonun performansı konuları ön plandadır. Liderlik, ödül ve cezadan oluşan bir sisteme dayalıdır ve takipçilerin beklentileri net bir şekilde belirlenmiştir. İşe yönelik liderlik, iş ortamlarında çok yaygındır. Eğer bir çalışan başarılı bir iş çıkardıysa ödüllendirilir, başarısız olduğunda cezalandırılır ya da azarlanır.